Planifié et exécuté par l’État turc en 1915-1916 après de longues années de persécutions et de tueries de masse, le génocide des Arméniens a abouti à la disparition des Arméniens de la plus grande partie de leur pays. Cette conséquence ultime, singulière autant que tragique, ajoutée au nombre incalculable des morts, des enlèvements et des conversions forcées, à la perte des droits civiques et politiques et à la condamnation des survivants à l’exil, à la confiscation des biens nationaux et privés, à la destruction toujours en cours des témoignages d’une civilisation bimillénaire et à l’effacement méthodique d’une géographie léguée par l’histoire, a causé au peuple arménien un préjudice incommensurable. Le déni de justice que les Arméniens ont connu depuis, les menées négationnistes dont ils continuent d’être la cible, les souffrances engendrées par le temps ne font que l’aggraver.
Conscients qu’aucune réparation ne saurait compenser un crime aussi considérable, mais également conscients que sa réparation, quel qu’en puisse être le fondement, n’en est que plus nécessaire, en vertu même d’un droit naturel, nous réitérons par la présente déclaration la demande de réparation adressée par le Collectif 2015 : réparation et l’Union internationale des organisations terre et culture à la Turquie, nommément la demande de restitution, dans les formes et selon les modalités retenues, de tous les biens nationaux et autres monuments arméniens confisqués – églises, cimetières, monastères, hôpitaux, écoles – et de leurs dépendances. Rien, sinon l’approbation tacite des forfaits commis ou la légitimation d’un bénéfice acquis par la seule violence, ne saurait s’opposer à ce geste significatif de réparation, lequel, nécessairement, s’adressera aussi à tous ceux qui, dans un monde épris de progrès, accordent toute sa valeur à l’héritage culturel des sociétés humaines appréhendé dans sa diversité comme dans son universalité.
Au-delà des partis-pris d’intolérance et d’exclusion, au-delà des tentations justificatives ou négationnistes, nous croyons que l’intelligence et la raison, parce qu’elles ont leur place en Turquie comme ailleurs, s’imposeront par-dessus tout. C’est munis de cette conviction que nous attendons des autorités de la Turquie qu’elles rendent à la Nation arménienne les biens dont elle a été spoliée, en procédant, pour ce faire, au dédommagement des tiers concernés; qu’elles s’engagent à subvenir en même temps à la réhabilitation de ces biens, à leur rénovation, à leur restauration ou, le cas échéant, à leur reconstruction, en y consacrant un budget ouvert aux contributions internationales; qu’elles accomplissent ainsi un devoir de justice et de fraternité inutilement et trop longtemps ajourné. Enfin nous appelons ceux que préoccupe le sauvetage et l’avenir d’un tel patrimoine à s’associer fermement au présent appel.
Les signataires du 7 avril.
ՅԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆ ԵՒ ԿՈՉ
2016, ԱՊՐԻԼ 7
Երկար տարիներու հալածանքներէ եւ զանգուածային ջարդերէ յետոյ, ծրագրուած եւ 1915-1916-ին գործադրուած Հայոց ցեղասպանութիւնը, Հայոց իրենց երկրի մեծագոյն մասէն անհետացումը պատճառեց։ Այս ծայրագոյն հետեւանքը, նոյնքան եզակի որքան եղեռական, մեռեալներու, առեւանգումներու եւ բռնի կրօնափոխութիւններու անհաշիւ քանակին աւելցած, աւելցած՝ քաղաքական եւ քաղաքացիական իրաւունքներու կորուստին եւ վերապրողներու պանդխտութեան դատապարտուելուն, նմանապէս՝ ազգային եւ սեփական կալուածներու գրաւման, երկհազարամեայ քաղաքակրթութեան մը վկայութիւններու դեռ շարունակուող քանդումին եւ պատմութենէն ժառանգ եկած աշխարհագրութեան մը կանոնաւոր ջնջումին, անհամեմատելի վնաս մը հասցուցած է հայ ժողովուրդին։ Հայոց դէմ ուղղուած ժխտողական յարձակումները, արդար դատաստանի մը զլացումը, ժամանակի պատճառած տառապանքը, անկէ ի վեր կը սաստկացնեն զայն։
Գիտակցելով թէ ոչ մէկ հատուցում կրնայ այդքան մեծ ոճիր մը հակակշռել, բայց գիտակցելով նաեւ թէ անոր հատուցումը, ինչ հիմք ալ ստանայ ան, առաւել եւս անհրաժեշտ կը դառնայ, բնական իրակունքի թելադրանքով իսկ ներկայ յայտարարութեամբ կը կրկնենք “2015 Հատուցում համախմբութեան” եւ Երկիր եւ Մշակոյթ համազգային կազմակերպութեան Թուրքիոյ ներկայացուցած հատուցման պահանջը. այն է վերադարձը գրաւուած բոլոր հայ ազգային կալուածներուն եւ յուշարձաններուն՝ վանքերուն, եկեղեցիներուն, գերեզմանոցներուն, հիւանդանոցներուն, դպրոցներուն եւ անոնց պատկանող սեփականութիւններուն, նշուած ձեւերով եւ միջոցներով։ Բացի գործուած յանձանքին ծածկաբար տրուելիք հաւանութենէն կամ լոկ բրտութեամբ ձեռք բերուած շահ մը իրաւացի նկատելէն, ոչինչ կրնայ հակառակիլ հատուցման այս յատկանշական արարքին, որ անհրաժեշտօրէն կ՚ուղղուի նաեւ բոլոր անոնց՝ որոնք, յառաջդիմութեան ձգտող աշխարհի մը մէջ, լիովին կ՚արժեւորեն մարդկային ընկերութիւններու մշակութային ժառանգը, ընկալուած իր բազմազանութեամբ եւ իր համամարդկային նկարագրով։
Խտրական եւ անհանդուրժողական կեցուածքներէն անդին, արդարացման կամ ժխտողականութեան փորձութիւններէն անդին, կը հաւատանք որ պիտի յաղթեն միտքն ու բանականութիւնը, որովհետեւ անոնք իրենց տեղն ունին Թուրքիոյ մէջ, ինչպէս այլուր։ Այս համոզումով է որ կ՚ակնկալենք Թուրքիոյ իշանութիւններէն՝
• որ վերադարձնեն Հայ Ազգին իրմէ յափշտակուած կալուածները, ասոր համար փոխ հատուցում ապահովելով առընչուած երրորդ անձերուն.
• որ յանձն առնեն միաժամանակ այդ ստացուածքները վերարժեւորել, նորոգել, վերականգնել կամ, ի հարկին, վերաշինել, այս գործին յատկացնելով միջազգային նպաստներու բաց՝ յատուկ սնտուկ մը.
• որ այսպիսով կատարեն շատ երկար ատեն եւ ի զուր յետաձգուած արդարութեան եւ եղբայրակցութեան պարտականութիւն մը։
Վերջապէս կոչ կ՚ուղղենք բոլոր անոնց որ կը մտահոգուին նման ժառանգի մը փրկութեան եւ ապագային համար, որպէս զի անվեհեր յարակցին ներկայ կոչին։
Կոչը Ստորագրողներ
L’Union Internationale des Organisations
Terre et Culture
et
Le Collectif 2015 : Réparation
Guerres, génocides, crimes contre l’humanité : la question des Réparations
Colloque du 7 avril 2016 à l’Assemblée nationale