Ge(r)z köyünün [Gözköy] kilisesi olan Surp Minas, Garin/Erzurum’un birkaç kilometre batısında, 39°55’ Kuzey enlemi, 41°10’ Doğu boylamında yer alır. 1915 yılında, bu yerleşim biriminde, beşte dördünden fazlası Ermeni olmak üzere, yaklaşık 160 hane bulunuyordu.
Burada muhafaza edilmiş bir dua kitabında yer alan bir tanıklığa göre, Surp Minas Kilisesi 1790 yılında inşa edilmiştir. Eski kilisenin yerine yeni bir bina yapılmıştır; batı duvarında bulunan 1740 tarihli küçük khaçkar ve altar panosunun üzerinde bulunan –ancak günümüzde yok olmuş olan– 1732 tarihli Meryem Ana ikonası, muhtemelen bu eski kiliseden kalmadır. Köydeki diğer bir ibadet yerinde muhafaza edilen bir başka küçük khaçkarın üzerinde, 1571 yılında burada yapılan çalışmalara atıfta bulunulur.
Plan (Thierry, 2005, fig.10).
Surp Minas, tonozlu üç sahını ve üç açıklık oluşturan dört merkezî sütunu olan bir bazilikadır. Uzunluğu 15,4 metre, genişliği 12,3 metredir. Beşikçatılıdır; çatının en yüksek noktası ile zemin arasında 8,25 metre vardır. Apsisin üzerinden, bir gözpencere için bırakılmış boşluktan itibaren, yine beşikçatı formunda, daha alçak bir çatıyla doğu yönünde uzanır. Kilise, geniş silme çerçeveli sekiz büyük pencereden ve dört gözpencereden ışık alır. Kilisenin önünde, batı tarafında, 1907 yılında, Garin/Erzurum’daki katedralin çan kulesi model alınarak inşa edilmiş, ahşap bir çan kulesi vardı. Apsis ve bazı duvarlar, resimler ve ikonalarla süslenmişti. Yakınındaki bir bina okul olarak kullanılıyordu.
Coupe (d’après RAA).
Birinci Dünya Savaşı’nın ardından gaspedilip şahıs mülkiyetine geçen kilise, nispeten iyi korunmuştur. Buna karşın, 1993 yılında hâlâ sağlam durumda olan bazı tonozlardan içeri, çatının kaplama taşları yok olduğu için, günışığı girmektedir. Çan kulesi kasti olarak yıkılmıştır. İç kısımda, ikonalar yok olmuş, apsisteki resimler büyük ölçüde silinmiştir. Koro yerinde ve sütunların dibinde, yağmacılar tarafından derin çukurlar açılmıştır. Erzurum Ovası’nda bulunan kiliselerin çoğu gibi bu kilisenin de yıkılması yönünde planlar yapılması üzerine, Surp Minas Kilisesi’nin bugünkü sahibi, istisnai bir tavırla, kilisenin restore edilebilmesi için birtakım adımlar atmıştır.
Kossian, 1925-1926, II, 176-180. Thierry, 2005, 43-44.