Surp Asdvadzadzin’e ithaf edilmiş olan Hintzk Kızıl Manastırı, Garin/Erzurum’un kuzeydoğusunda, Batı Fırat Vadisi’nin üst kısmında, Karvor [***] ve Khaçapayd [***] dağlarının eteklerinde, doğuda Hintzk [Dumlu, Aydınlık] köyünü yukarıdan gören bir yükseltinin üzerinde, 40°03’ Kuzey enlemi, 41°22’ Doğu boylamında yer alır.
Kızıl Manastır, 10. yüzyılın ilk yarısında, aralarında Movsisavank (Khule Surp Kevork, bkz. no. 63) ve Horomos (bkz no. 82) manastırlarının da bulunduğu birçok ünlü dinî yapının kurucusu olan Keşiş Sarkis tarafından kurulmuştur. Özellikle, keşişlerin bireysel değil kolektif bir yaşam sürdükleri bir senobit manastırı olmasıyla tanınır. 3. yüzyılda bu bölgede kalmış oldukları rivayet edilen azizeler topluluğuna (bkz. no. 29) atfen ‘Hıripsimyants Anabad’ adıyla anılan, 17. yüzyılda halen faaliyette olan, 19. yüzyılda ise yıkıntı halinde olan rahibe manastırı, Kızıl Manastır’a bağlıydı. Sonraları, 18. yüzyılda, Venedik’te Mıkhitaristler Birliği’ni kuracak olan Mıkhitar Sebastatsi (Sivaslı Mıkhitar), Episkopos Markar’ın döneminde, 1697-1699 yılları arasında burada ders vermiştir. Manastırın avlusunu çevreleyen duvarlar ve çatısı, Başrahip Arakel (1719-1736) tarafından restore ettirilmiş, ancak 1770 yılındaki depremde hem bu yapılar hasara uğramış, hem de kilise yıkılmıştır. Sonrasında, vilayet yetkililerinin her türlü restorasyon girişimine karşı çıkması sonucunda, manastır cemaati kısa süre içinde dağılır. Kilise ancak otuz yıl aradan sonra, İstanbul’dan alınan izinle yeniden inşa edilebilmiş ve manastır, başrahibi Mıgırdiç’in sebatkâr gayretleriyle yeniden canlandırılabilmiştir. Yıkılan kiliseden kalan kırmızı taşlar yeni binada, özellikle kubbe kasnağında kullanılmıştır. 18. yüzyılda yaşamış ve Kızıl Manastır’da yetişmiş olan ozan ve Tiflis Başepiskoposu Garabed Melikyan, bu manastırı “güzelliği dillere destan, kıpkırmızı bir kutsal ibadethane” olarak nitelendirir. Hıripsimyants Manastırı da, kuşkusuz, 1770 yılında terk edilmiştir. Kızıl Manastır, 17. ve 18. yüzyıllarda, çoğunlukla, Garin/Erzurum başepiskoposlarının ikametgâhı olmuştur.
Cour intérieure (Épriguian, 1903-1905, 331)
Hintzk Kızıl Manastırı, dört adet kare şeklinde merkezî ayağa, yüksek bir kubbe kasnağına ve piramit şeklinde bir kubbeye sahip, batı tarafından merdivenlerle girilen, kare haç planlı bir yapı olan Surp Asdvadzadzin Kilisesi; avluyu çevreleyen ve bitişiğine, hacılar ve keşişlerin kaldığı iki katlı konutların ve diğer eklenti binaların inşa edilmiş olduğu duvarlar; avluda bir çeşme ve duvarların dışında, Başrahip Arakel’in (ö. 1736) mezarının da bulunduğu bir mezarlıktan oluşuyordu. Manastırın mülkiyetinde, söz konusu yapıların yanı sıra, çok sayıda arazi ve su değirmenleri de vardı.
Kızıl Manastır Birinci Dünya Savaşı’nın ardından gaspedilmiş ve sonrasında talan edilmiştir. 20. yüzyılın ikinci yarısı boyunca, Hintzk ve civarı askerî bölge olarak kalmıştır. Manastırın şu anki durumu hakkında herhangi bir bilgimiz bulunmamaktadır.
Kossian, 1925-1926, I, 103-122. Oskian, 1951, 125-140. Outtier, Thierry, 1990, 711. Thierry, 2005, 41-42.